Tóm tắt từ bộ sách Incerto của Nassim Nicholas Taleb: tài liệu khoa học nghiêm túc, không phải bài viết tự suy luận, suy diễn.
Toàn bộ luận điểm trong bộ sách là mạnh mẽ và chưa bị bác bỏ sau 20 năm kể từ khi xuất bản tập đầu tiên của bộ sách
Hy vọng bạn có thể ứng dụng chúng vào cuộc sống/công việc để tạo niềm vui + lợi nhuận cho bản thân và nhiều người xung quanh
| SỨC KHỎE | MAY MẮN & THÀNH CÔNG |
| HỌC HÀNH | TRÍ NÃO |
| DỰ ĐOÁN | MÊ TÍN |
| XÁC SUẤT | ANH HÙNG & TỘI ĐỒ |
| DỮ LIỆU | TRÒ ĐÙA CỦA NGẪU NHIÊN |
| AUTODIDACT | THIÊN NGA ĐEN |
| R. Feynman, C. Munger | KHẢ NĂNG CẢI THIỆN NGHỊCH CẢNH |
hành trang tri thức để bước vào nghề quant (một sự kết hợp giữa toán học ứng dụng, kiến thức khoa học & thống kê) hóa ra lại rất hữu ích cho những ai muốn trở thành triết gia
Giải thích bằng toán học cho lập luận chống gà tây của mình
Phương pháp viết của tôi là như sau: một bên là tham luận văn học mà ai cũng có thể hiểu được, và một bên là tư liệu toán học, không có gì ở khoảng giữa – như các cuộc phỏng vấn với phóng viên, các bài báo, các bài đăng ý kiến
Tôi không chính xác là một người tự học, vì tôi cũng có bằng cấp; nói đúng ra, tôi là một người tự học theo chiến lược hai đầu, vì tôi học ở trường lớp chính thức với mức độ tối thiểu để vượt qua các kỳ thi. Nhưng tôi đọc ngấu nghiến số lượng nhiều khoa học nhân văn -> toán học & khoa học -> lịch sử bất kể tự chọn lĩnh vực nào tôi cũng có thể đọc sâu hơn & rộng hơn – điều đó thõa mãn óc tò mò của tôi
xác suất “ngẫu nhiên” tôi không đọc thứ gì khác suốt vài năm, không tài liệu học tập, không báo chí, không văn chương, không gì cả. Tôi đọc chúng trên giường, nhảy từ cuốn này sang cuốn khác khi có điều gì vướng mắc mà tôi không thông suốt ngay lập tức hay cảm thấy hơi chán. Và tôi duy trì việc đặt mua loại sách này. Tôi thèm khát đi sâu vào vấn đề về những xác suất nhỏ. Thật dễ dàng. Đó là vụ đầu tư tốt nhất của tôi – rủi ro hóa ra là đề tài tôi am hiểu nhất. Năm năm sau, tôi sắp xếp lại cuộc sống & giờ đây tôi đang tiến hành một sự nghiệp nghiên cứu những khía cạnh khác nhau của các biến cố có xác suất nhỏ. Giả sử tôi học tập đề tài này bằng những phương tiện chính thức được đóng gói sẵn, thì chắc giờ đây tôi đã bị tẩy não để cho rằng tình trạng bất định là thứ mà ta thấy trong các sòng bạc, kiểu sự việc đó. Có một lĩnh vực đại loại như toán học ứng dụng: trước tiên tìm một vấn đề, rồi tìm toán học chứng minh cho vấn đề đó (hệt như người ta học ngôn ngữ), thay vì nghiên cứu một cách rỗng tuếch thông qua các định lý & ví dụ giả định, rồi thay đổi thực tế để làm cho nó phù hợp với các ví dụ này
Vấn đề duy nhất là, toán học gây nghiện
Nếu nhà khoa học nghiên cứu trong lĩnh vực toán học thuần túy hay thần học, hay dạy thơ, thì không có vấn đề gì. Nhưng nếu họ đang nghiên cứu trong các lĩnh vực ứng dụng, hãy cắm ngay biển báo nguy hiểm
Con người thực tế, lấy bất định làm nghề, cảnh giác để tránh bị sự ngẫu nhiên che mắt, cố gắng đánh lừa những cảm xúc gắn với những kết quả mang tính xác suất
Điểm cốt lõi của tư duy xác suất là cân nhắc đến những kết quả thay thể có thể đã xảy ra, là suy nghĩ rằng lẽ ra thế giới đã có thể khác đi như thế nào
Tôi đã dành cả sự nghiệp để công kích lối sử dụng xác suất theo hướng “định lượng”
Chủ nghĩa hiện thực có thể gây căng thẳng. Nhưng chủ nghĩa hoài nghi theo tinh thần xác suất thì còn tệ hơn nữa. Thật khó hòa mình vào cuộc sống khi đeo căp kính của xác suất, người ta sẽ thấy xung quanh mình nhan nhản những kẻ ngốc bị ngẫu nhiên che mắt, trong vô số tình huống khác nhau – ấy vậy nhưng họ vẫn ngoan cố sống trong các ảo ảnh nhận thức của mình
Nhầm lẫn giữa xác suất & kỳ vọng
Nhầm lẫn giữa xác suất & kỳ vọng (xác suất nhân kết quả)
môi trường đối xứng vs bất đối xứng (không phải là 50/50)
tối đa hóa xác suất thắng cuộc không dẫn đến việc tối đa hóa giá trị kỳ vọng từ cuộc chơi khi chiến lược có thể bao gồm độ nghiêng lệch
Họ đảm bảo rằng cái giá phải trả khi mắc sai lầm đã được giới hạn ( & họ không tính xác suất từ dữ liệu quá khứ)
Con khỉ & máy đánh chữ
Tư duy kinh tế học trong hai thế kỷ vừa qua: Daniel Kahnerman & Amos Tversky: tìm hiểu những khía cạnh trong đó loài người không được tạo hóa ban cho tư duy xác suất có lý trí & hành vi tối ưu trong sự bất định
Heuristic sẵn có: ước tính tần suất dựa trên mức độ dễ nhớ
Heuristic đại diện
Heuristic mô phỏng: tương ứng với lối tư duy phản thực tế
Heuristic tác động: cảm xúc do các sự kiện gợi lên sẽ quyết định xác suất của chúng trong tâm trí
Nhờ vào việc thực hành trò chơi xác suất sẽ xây dựng được một bộ máy xác suất bẩm sinh phát triển hơn rất nhiều so với phần dân số còn lại, trong đó có cả
1) Chúng ta không suy nghĩ mà sử dụng heuristic khi lựa chọn
2) Chúng ta mắc những sai lầm xác suất nghiêm trọng trong thế giới ngày nay – bất kể nguyên nhân thực sự ở đây là gì
Vấn đề Linda, những người có lý trí & giáo dục cho rằng xác suất của một sự kiện là cao hơn so với xác suất của một sự kiện khác lớn hơn bao trùm nó
Mọi người thường đề cao kiến thức của bản thân & đánh giá thấp xác suất họ mắc sai lầm
Do một quy tắc xác suất gọi là phân phối giá trị tối đa của biến ngẫu nhiên, giá trị tối đa của giá trị trung bình không nhất thiết là ít biến động hơn giá trị tối đa trung bình
Tại sao tôi muốn mọi người học một chút thống kê? Câu trả lời là có quá nhiều người chỉ đọc những lời giải thích. Chúng ta không thể hiểu bằng trực giác những khía cạnh phi tuyến của xác suất
Dù tôi có học hỏi & cố gắng hiểu rõ xác suất bao lâu, những cảm xúc của tôi sẽ phản ứng với những tính toán hoàn toàn khác biệt, những tính toán mà bộ gen tối dạ của tôi muốn tôi thực hiện. Nếu bộ não của tôi có thể nói được sự khác nhau giữa tạp âm & tín hiệu thì trái tim tôi không thể làm điều đó
Càng ít tin tưởng vào độ tin cậy của cây thước (trong xác suất điều này gọi là tiền định) thì bạn càng thu được nhiều thông tin về cây thước và ít thông tin về cái bàn
Định nghĩa rõ nhất của việc đánh bạc là một hoạt động khi người tham gia có được sự phấn khích trước một kết quả ngẫu nhiên, dù xác suất ủng hộ hay chống đối anh ta
Những kết quả lý trí mà tôi thu được từ các tính toán xác suất không được ghi nhận đủ sâu để tác động lên phương hướng hành động của mình. Bộ não & bản năng của tôi không hề hành động hòa hợp với nhau
Các bậc cao niên luôn xem xác suất là một thước đo niềm tin có tính chủ quan & linh động
Vì lời dạy chủ yếu của các nhà hoài nghi là không có gì là chắc chắn cả, nên chúng ta có thể đưa ra các kết luận với nhiều mức độ xác suất khác nhau & chúng sẽ là nguồn định hướng hoạt động
Xác suất, đứa con của chủ nghĩa hoài nghi
Cicero thích tư duy bằng xác suất hơn là đưa ra những giả định chắc chắn – hữu ích vì nó cho phép ông mâu thuẫn với chính mình
Lưu ý, những anh hùng trong sử thi được đánh giá dựa trên hành động của họ, chứ k phải là kết quả. Dù những lựa chọn của chúng ta có tinh vi & phức tạp đến đâu, dù chúng ta kiểm soát xác suất tốt cở nào, thì sự ngẫu nhiên luôn là yếu tố quyết định
Giải pháp là phẩm giá. Vd: thái độ bình thản trước áp lực
Toán học mâu thuẫn với xác suất
Sự chắc chắn vs ngược lại hoàn toàn
Tiến hóa & các xác suất nhỏ: thuyết Darwin ngây thơ
Nhầm lẫn giữa phổ biến giữa điều kiện tối ưu cục bộ & điều kiện tối ưu toàn thể, trộn lẫn với sự bất lực trong việc từ bỏ niềm tin vào luật số nhỏ
đo đạc xác suất vs đo đạc nhiệt độ/cân nặng
Điều đó có nghĩa rằng khi chúng ta tính toán xác suất từ dữ liệu quá khứ, chúng ta đang chấp nhận những giả định về độ nghiêng lệch của bộ kiến tạo của các chuỗi ngẫu nhiên – tất cả dữ liệu đều phụ thuộc vào bộ kiến tạo. Tóm lại, với những gói dữ liệu bị nghiêng lệch, sự ngụy trang của những đặc điểm tham gia vào cuộc chơi và chúng ta có xu hướng tin vào những gì chúng ta thấy
mù lòa về xác suất
Sự hiện diện của tôi ở đây là một biến cố có xác suất thấp & tôi có xu hướng quên béng nó đi
Khái niệm về xác suất vẫn còn mơ hồ, như nó vốn dĩ phải thế, bởi sự mơ hồ ấy là bản chất tự nhiên của bất định. Xác suất là một ngành đại cương (liberal art), nó là con đẻ của chủ nghĩa hoài nghi chứ không phải công cụ để thõa mãn tham vọng tìm ra các phép toán nhiệm màu & những điều chắc chắn của những người lúc nào cũng kè kè máy tính trong tay
Luôn ghi nhớ sự hiểu biết nông cạn của chúng ta về xác suất, nơi sản sinh ra mọi khái niệm trừu tượng. Bạn không nhất thiết phải nỗ lực hơn nữa để hiểu biết sâu sắc hơn về thế giới xung quanh. Trước tiên, hãy học cách tránh “đi đường hầm”
biến cố càng lớn thì sai số trong dự đoán xác suất xảy ra của nó càng cao
hiện tượng “bong bóng kép”: ước định sai xác suất & tỷ lệ
Hãy lưu ý xu hướng tâm lý mà tôi gặp phải trong trường hợp này. Con người thường nhầm lẫn một sự kiện có xác suất thấp, ví dụ 20 năm mới xuất hiện 1 lần, với 1 sự kiện xảy ra định kỳ. Họ nghĩ rằng sẽ an toàn nếu chỉ tiếp xúc với nó 10 năm 1 lần
Máy bay # nền kinh tế xã hội
Sai lầm nhỏ, không phụ thuộc lẫn nhau – thực chất là tương quan nghịch biến vì sai lầm làm giảm xác suất tương lai
Quy mô của đối tượng có thể quan trọng hơn hệ thống của nó. Vấn đề tâm lý , con người chúng ta coi thường những gì không cụ thể. Năng lực cảm xúc của ta bị trơ ì trước số liệu xác suất
Đối với Nero, một hệ thống xây dựng trên ảo tưởng về sự am hiểu xác suất nhất định sẽ sụp đổ
Ray Dalio ” Bảo đảm rằng xác suất của phương án không thể chấp nhận được (tức rủi ro phá sản) là bằng không
Tính mỏng manh chứ không phải xác suất
Tôi là một người ra quyết định kết hợp & sẽ không bao giờ tách rời giữa hai vai trò: người ra quyết định & người theo thuyết xác suất kết hợp với một triết gia